O’simliklar uchun mineral o’g’itlar

Mineral o’g’itlar noorganik birikmalar bo’lib, o’simliklarning qulay rivojlanishi uchun zarur bo’lgan ozuqa moddalarini o’z ichiga oladi. Oziq moddalar mineral o’g’itlarda tuzlar shaklida bo’ladi.

O’simliklar uchun mineral o’g’itlar oddiy va murakkab bo’linadi.

Oddiy o’g’itlar bitta ozuqaviy elementni o’z ichiga oladi. Bularga: azot, kaliy va fosfor guruhlari kiradi. Murakkab o’g’itlar tarkibida muayyan vazifalar uchun optimal nisbatda bir nechta kimyoviy elementlarni o’z ichiga olgan o’g’itlar kiradi.

Makronutrientlar va mikroelementlar mineral o’g’itlar

Barcha mineral o’g’itlar ikki toifaga bo’linadi: makro va mikroelementlar.

Makronutrientlar o’simliklar tomonidan ko’p miqdorda so’riladi va ularga quyidagilar kiradi: azot, fosfor, kaliy, kaltsiy, magniy, oltingugurt va temir.

Mikroelementlar o’simliklar tomonidan juda oz miqdorda so’riladi va ularga quyidagilar kiradi: marganets, bor, mis, sink, molibden, yod va kobalt.

O’simlik azoti

Azot o’simliklardagi vegetativ (yashil) massaning rivojlanishi uchun zarurdir. Azotga boy ekinlar tez oʻsadi. Ularning barglari yashil rangga boy va kattaligi katta. Azotning yetishmasligi o’simlikning o’sishi va rivojlanishini sekinlashtiradi. Vegetativ massa o’smaydi, rangi och yashil rangga aylanadi. Keyinchalik, ekinlar kichik o’sadi va hosil kamayadi.

Tuproqdagi azotning ortiqcha miqdori dahshatli oqibatlarga olib keladi.

O’simlik mo’l-ko’l o’sadi, lekin gullash davri belgilangan muddatdan kechroq sodir bo’ladi.

Azotli o’g’itlar:

ammiakli selitra (ammiakli selitra yoki ammoniy nitrat)

ammoniy sulfat (ammiak sulfat)

karbamid (karbamid)

natriy tuzi (natriy nitrat yoki natriy nitrat)

kaltsiy nitrat (kaltsiy nitrat yoki kaltsiy nitrat)

ammoniy sulfonitrat (tog’li nitrat yoki chiziqli nitrat)

ammoniy xlorid

kaltsiy siyanamid

O’simliklar uchun fosfor

Fosfor o’simliklar uchun hayotiy energiya manbai hisoblanadi. Ushbu kimyoviy element DNK va RNKning bir qismi bo’lib, o’simliklardagi metabolik jarayonlarni boshqaradi.

Bu o’simlik ekinlari uchun muhim oziq-ovqat manbai.

Busiz o’simlik quriydi va o’ladi. O’simliklar yetarli miqdorda fosfor bilan yaxshi rivojlanadi va meva beradi. (fosforning o’simliklar va mevali ekinlarning rivojlanishi va unumdorligiga ta’siri)

Fosfor yetishmasligini o’simlikning havo qismidan osongina aniqlash mumkin. Avvaliga u quyuq yashil rangga ega bo’ladi, keyin binafsha-binafsha rangga aylanadi va barglarning qirralari quriy boshlaydi. O’simliklar barglari va kurtaklarini tashlay boshlaydi. Ildiz tizimi zaiflashadi va poyasi erdan tusha boshlaydi.

Haddan tashqari fosfor faqat kerakli miqdorda iste’mol qilinganligi sababli o’simliklarni hech qanday oqibatlar bilan tahdid qilmaydi.

Fosfat o’g’itlari:

superfosfat

ikki tomonlama superfosfat

ammofos

diamofos

suyak uni

termofosfat

fosforit

shlak

cho’kma

O’simliklar uchun kaliy

(kaliyning o’simliklar va mevali ekinlarning rivojlanishi va unumdorligiga ta’siri)

O’simliklar uchun kaliy fotosintezning normal jarayonini rag’batlantiradi. O’simliklarda kaliy ion shaklida bo’ladi. Kaliyning 80% ga yaqini hujayra shirasida bo’lib, suv bilan osongina yuviladi. Etarlicha kaliy miqdori bilan o’simlik namlik yetishmasligiga yaxshiroq toqat qiladi va past haroratlarga osonroq moslashadi. Kasallikka nisbatan ko’proq chidamli.

Kaliy yetishmasligi o’simliklarda zaiflashgan poyada namoyon bo’ladi. Inhibisyon reproduktiv organlarning rivojlanishida sodir bo’ladi. O’simlik hujayralarida oqsil hosil bo’lishi to’xtatiladi. O’simlik jigarrang dog’ hosil qiladi. Barglarning qirralari burishadi va quriydi. O’simlik o’sishini sekinlashtiradi va kurtaklarning rivojlanishi to’xtaydi.

Haddan tashqari kaliy azot, magniy va kaltsiyning so’rilishini qiyinlashtiradi. To’qimalarda ko’p miqdorda kaliy o’simliklarning o’sishiga to’sqinlik qiladi.

Kaliyli mineral o’g’itlar:

kaliy sulfat

silvinit

kaliy tuzi

kaliy xlorid

kaliy magniy sulfat

kaliy karbonat

kaliy xlorid

kaliy sulfat

O’simliklar uchun kaltsiy

Hamma o’simliklar kaltsiyga muhtoj emas va u asosan kislotali tuproqlarda qo’llaniladi.

O’simliklar uchun kaltsiy ildiz tizimining o’sishini juda faol rag’batlantiradi va rivojlanishning eng boshida ayniqsa muhimdir. Shuningdek, bu element o’simliklar tomonidan muhim oziq moddalarning so’rilishini osonlashtiradi. O’simlikni ammiak azotining haddan tashqari so’rilishidan himoya qiladi va ba’zi kasalliklardan himoya qilishga yordam beradi.

Kaltsiy yetishmovchiligi bilan ildiz tizimining o’sishi sekinlashadi, buning natijasida ildizlarning parchalanishi sodir bo’ladi. Barglarda xlorotik dog’lar va chiziqlar paydo bo’ladi, asirlarning tepalari kıvrılır va quriydi.

Kaltsiyning ortiqcha bo’lishi uning yetishmasligidan ko’ra xavfliroqdir. Bu azot, bor va kaliyning so’rilishiga to’sqinlik qiladi. Qattiq suvda kaltsiyning yuqori miqdori kuzatiladi.

Kaltsiy mineral o’g’itlari:

Kaltsiy nitrat (nitrat)

Kaltsiy nitrat

O’simliklar uchun magniy

O’simliklar fotosintezida faol ishtirok etadi va struktura hosil qiluvchi rol o’ynaydi.

Magniy yetishmasligi bilan barglar kıvrılır, lateral kurtaklar sekin o’sadi.

Ortiqcha magniy belgilari kaltsiy yetishmovchiligi belgilariga o’xshaydi.

Magniy mineral o’g’itlari:

magniy sulfat

magniy oksidi

O’simliklar uchun oltingugurt

Oltingugurt o’simliklardagi azot birikmalarining emilishini yaxshilaydi. Ekinlarning noqulay haroratga, qurg’oqchilikka va radiatsiyaga chidamliligini oshiradi. Oltingugurt mineral oziqlanishning boshqa elementlari bilan almashtirilishi mumkin emas.

Oltingugurt yetishmasligi fotosintezning 40% sekinlashishiga olib keladi. Oltingugurt tanqisligi belgilari azot etishmovchiligiga o’xshaydi.

Yagona farq shundaki, azot etishmovchiligi birinchi navbatda pastki eski barglarda, oltingugurt etishmovchiligi esa yosh kurtaklarda namoyon bo’ladi. Oltingugurtning ortiqcha miqdori o’simliklar uchun jiddiy xavf tug’dirmaydi.

Oltingugurt ko’plab murakkab o’g’itlarda uchraydi.

O’simliklar uchun iz elementlari

Mikroelementlarga quyidagilar kiradi: marganets, bor, mis, molibden, rux, yod, kobalt va boshqalar.. O’simlikning bu kimyoviy elementlarga bo’lgan ehtiyoji juda kichik, lekin hayotiy ahamiyatga ega. Agar elementlardan biri etishmasa, o’simlik o’lmaydi, lekin hosil yomonroq bo’ladi va o’simlik sekinroq rivojlana boshlaydi. Deyarli barcha mikroelementlar bir qator biokimyoviy reaktsiyalarni tezlashtiradigan faol katalizatorlardir.

Manba: